3 Gemeenten willen mogelijk af van hun wijkteams: een 1ste verslag

Bron: | Linkedin | Paul Hulst | Directeur / bestuurder impegno Nederland

Inleiding

Donderdag 20 juli jl mocht ik aanschuiven bij een gezelschap van 3 adviseurs en 3 ambtenaren van 3 middelgrote gemeenten. Zij hadden mijn blogs van de afgelopen maanden gelezen en wilden eens wat gedachten tegen me aan houden. Leuk om te doen. Publiceren over het sociale domein heeft dus zin, dacht ik nog bij mezelf; schreef ik al in een andere blog.

Het onderwerp van bespreking van deze discussiegroep was: alternatieven bekijken voor de sociale wijkteams in deze gemeenten. Men wil in de betrokken gemeenten namelijk -zeer waarschijnlijk- van de wijkteams af. Die zijn naar hun opvatting te duur, leveren te weinig op en zijn lastiger aan te sturen dan gecontracteerde partijen die in concurrentie werken.

Onderstaande uitspraken van een wethouder inspireerden dit gezelschap om met elkaar in gesprek te gaan:

“Weinigen vragen zich af of de keuze voor wijkteams wel slim is geweest. Velen draven achter dezelfde kudde aan.

Wanneer zetten we de alternatieven eens waardenvrij op een rijtje ?”

Betrokken gemeenten willen hun wijkteams -zoals dat officieel heet- heroverwegen. Men wil die heroverweging in alle rust kunnen doen, zonder druk van buiten. Ontdaan van emoties -en die zijn er volop, aldus mijn gesprekspartners- en dus op puur rationele gronden. Het voorliggende verslag van deze bijzondere ontmoeting moet het helaas doen zonder de namen van de desbetreffende gemeenten of individuen.

Doelen wijkteams

Om een verstandige heroverweging te kunnen uitvoeren, moet je -volgens de ambtenaren en adviseurs die ik sprak- eerst teruggaan naar de bedoeling van de wijkteams. Een artikel in Binnenlands Bestuur uit 2016 geeft daar een aardige indruk van: klik hier. Het artikel haalt een onderzoek aan van Movisie naar de stand van zaken rond de wijkteams (dat onderzoek wordt ieder jaar herhaald, dus hopelijk binnenkort een actuelere versie).

Uit het Movisie-onderzoek blijkt dat onderstaand rijtje doelen voor de wijkteams door de meeste gemeenten als meest belangrijk worden gezien:

 

De genoemde percentages achter ieder doel laten het aantal respondenten (op het totaal) zien, waarvoor dit doel prioritair is. Verderop in dit verslag komen we nader te spreken over deze doelen.

Aanvankelijk niet goed over nagedacht

Als je het artikel in BB goed leest, dan zie je dat er bij de introductie niet goed is nagedacht over (de doelen van) de wijkteams. Mijn gesprekspartners voegen daaraan toe: dus ook niet over mogelijke alternatieven. Het is eigenlijk net zo gegaan als destijds met de centra voor jeugd & gezin. Die zijn zonder al teveel studie vooraf door minister Rouvoet over het land uitgerold. Je zou kunnen zeggen dat de overheid is gaan experimenteren met de opzet van CJG’s en wijkteams. Kijken of dat helpt tegen het feilen van ‘het systeem’.

“De uitrol van wijkteams is eigenlijk net zo gegaan als bij de CJG’s destijds: de bedoeling is in aanvang vaag en werkende weg ontdekken we wel of we er iets aan hebben”.

Wijkteams: antwoord op de kortingen door het Rijk ?

Uit een NRC-artikel uit 2014 (klik hier) kun je opmaken dat gemeenten de wijkteams in eerste aanleg zagen als DE methode om de kortingen van de rijksoverheid (op de budgetten voor jeugd en Wmo) op te kunnen vangen. Afgelopen jaar met name zijn er ook andere artikelen (in diverse media) verschenen waarin wordt beweerd dat de zorg door de komst van de wijkteams goedkoper is geworden. Er werd soms zelfs verwezen naar ‘onderzoek’ dat daarnaar zou zijn gedaan. Dit onderzoek hebben wij helaas niet kunnen terugvinden. Beetje jammer, want het is nogal een bewering dat de zorg door de komst van de wijkteams goedkoper is geworden. Wij vrezen dat deze veronderstelling een typisch voorbeeld is van wishful thinking. De sociale wijkteams moesten slagen en we (de gemeenten dus) doen er alles aan om dat ook aan te tonen, aldus het toenmalige gevoel volgens mijn gesprekspartners.

“De sociale wijkteams moeten hoe dan ook slagen en we (de gemeenten) doen er alles aan om dat ook aan te tonen”

Mijn discussiepartners zijn van oordeel dat de Zorg intussen helemaal niet goedkoper is geworden. Zij laten dat zien aan de hand van wat rekenwerk. De rekensommetjes die ter bewijsvoering door de nodige collega-gemeenten worden gemaakt, lijken soms meer een politiek doel te dienen -bewijzen dus dat de wijkteams goed zijn voor de stad- dan achter de werkelijkheid te komen.

Wat volgens het discussiegroepje bijv. aan de kostenkant stelselmatig wordt ‘vergeten’ is dat de wijkteams veelal bestaan uit gedetacheerde medewerkers van welzijns- en zorgaanbieders. Utrecht en Eindhoven zijn daarop trouwens uitzonderingen. Bij de meeste andere gemeenten worden gedetacheerde wijkteammedewerkers betaald uit subsidies. Men vergeet deze subsidies nogal eens mee te nemen als kosten van het totale systeem. Wat men ook nogal eens vergeet zijn de extra kosten die op de stadhuizen worden gemaakt. Vóór de decentralisaties waren die kosten er niet. Er zijn onder meer flinke populaties beleidsmedewerkers in dienst genomen om het systeem op te tuigen en draaiende te houden.

Mijn gesprekspartners hebben jaarverslagenzorg.nl er eens bijgepakt en een aantal jaarrekeningen van aanbieders in de jeugdhulp en Wmo geraadpleegd. Misschien was de steekproef niet a-select of niet groot genoeg, zeggen zij, maar het beeld dat zij krijgen is dat er aan de aanbiederskant weinig is veranderd. Veel aanbieders zijn gegroeid ipv gekrompen, terwijl toch veel van het werk zou worden overgenomen door de wijkteams omdat dat goedkoper zou zijn.

Zijn de (overige) doelen wel gehaald ?

Eerst een organisatie neerzetten en er dan de doelen bij verzinnen is natuurlijk niet de beste aanpak. ‘Structure follows strategy’, was toch de gevleugelde uitspraak ? Eerst analyseren maw wat je wilt bereiken en er dan een geschikte structuur bij bedenken. Dat zou de goede volgorde zijn. Niet in zorgland dus. Mijn gesprekspartners zeiden bepaald niet verbaasd te zijn als het rijtje doelen dat hierboven werd aangehaald niet zal worden gehaald. Niet alleen omdat die doelen pas later werden bedacht -toen de wijkteams allang draaiden- maar voornamelijk omdat deze doelen betrekkelijk abstract zijn geformuleerd en dus bepaald niet SMART.

Zij lopen de doelen voor de zekerheid 1-voor-1 na:

Voorkomen / uitstellen van zwaardere zorg

Als je als gemeente ter voorkoming (of uitstel) van zwaardere zorg flinke wijkteams optuigt en je laat veel van de casussen in eerste instantie door die wijkteams oppakken, omdat dat beter en goedkoper zou zijn, dan zou dat:

• Ten koste moeten gaan van de inkomsten en het volume van 2de lijnsaanbieders. Dat lijkt niet te gebeuren.
• Niet tot meer klachten moeten leiden. Volgens dit artikel echter raken mensen met een complexe zorgvraag in de knel. Daar zijn 30.000 klachten over binnengekomen, meldt het artikel.

Wat is er aan de hand ? Dat er iets niet goed gaat -bij het realiseren van dit doel- is wel duidelijk. Mijn discussiepartners ervaren dat veel van de wijkteams als bottleneck zijn gaan fungeren. Dat horen ze ook van collega’s in andere gemeenten. Er mag alleen vaak niet over worden gesproken. Er moet naar hun mening veel eerder worden doorverwezen. Omdat niet altijd op voorhand duidelijk is of de zorgvraag complex is -soms kan een medewerker van een wijkteam dat zelfs niet of onvoldoende beoordelen- blijven zorgvragers te lang hangen bij een wijkteam. Dat leidt juist tot verdere escalatie ipv het voorkomen ervan.

Integrale aanpak multi-problematiek

In de jeugdhulp heeft de komst van de CJG’s -jaren eerder- kennelijk niet tot de gewenste resultaten geleid. Toen had men het ook al over de noodzaak tot meer samenwerking. Daar zouden de CJG’s voor gaan zorgen. Omdat resultaten uitbleven kwam men wederom met een soortgelijke oplossing: de wijkteams. Het discussiegroepje acht het hoogst onwaarschijnlijk dat samenwerkingsperikelen met dit soort teams worden opgelost. In de praktijk van 2,5 jaar wijkteams zien we dezelfde patronen terugkomen als destijds (en ook nu nog) bij de CJG’s. Zorgaanbieders blijven langs elkaar heen werken, met ieder een eigen belang en focus. We moeten nu niet naïef zijn. Die belangen zijn er en zullen er ook blijven. Met als gevolg: de nodige onopgemerkte, onbehandelde en escalerende casussen met kinderen en hun ouders.

Mijn gesprekspartners vonden het uiterst merkwaardig dat de respons van de politiek meer van hetzelfde inhield. Naast of ipv de CJG’s ook nog eens wijkteams ? En nu zou het ineens goed moeten gaan ?! De groep zei niet over kloppende cijfers te beschikken, maar hun indruk -of zelfs overtuiging- is dat de wijkteams bij hen geen wezenlijke verbetering hebben gebracht. Zij zien de onopgemerkte, onbehandelde en escalerende casussen nog steeds. En de samenwerking schort nog steeds op heel veel plekken. We zullen dit keer dus slimmer moeten zijn met elkaar.

NB: in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg was er trouwens voor 2015 niet veel aan de hand. Althans niet als het om de noodzakelijke samenwerking tussen partijen ging. In deze sectoren werd en veelal prima samengewerkt en was er allang sprake van een integraal aanbod. Partijen wisten elkaar daar uitstekend te vinden of konden -en dat was de overgrote meerderheid- de vereiste (integrale) zorg prima zelf invullen. In de psychische begeleiding en maatschappelijke opvang idem dito. Voor deze sectoren -zou je kunnen zeggen- voegen de wijkteams maw weinig toe.

“Voor de ouderenzorg, gehandicaptenzorg en maatschappelijke opvang voegen wijkteams niet echt waarde toe. Die wijkteams zijn bedacht om de samenwerking in de jeugdzorg af te dwingen. Niet dat dat werkt overigens”

Preventie (in de zin van voorkomen van escalatie)

Er is geen enkel bewijs dat wijkteams op dit punt betere resultaten laten zien dan voor 2015.

Betere zorg en ondersteuning (kwaliteitswinst dus)

Er is ook geen bewijs gevonden dat wijkteams voor betere zorg en ondersteuning hebben gezorgd. Er zijn hier wel veel meningen over, maar er is -voorzover wij weten- geen onderzoek beschikbaar die dat eenduidig laat zien. Het is positief dat gemeenten de tevredenheid laten meten van de cliënten van de wijkteams. Gemiddeld scoren die wijkteams landelijk -hebben we ergens gelezen- een 7,7. Dat wijkt niet veel af van het landelijk gemiddelde cijfer van de zorgaanbieders. Of er betere zorg wordt geleverd wordt niet gevraagd aan de cliënten van de wijkteams. Dat is ook lastig. De meeste cliënten hebben immers geen vergelijkingsmateriaal.

Vergroten zelfredzaamheid burgers

Ook is er geen bewijs voor dat wijkteams beter in staat zouden zijn om de zelfredzaamheid van hun burgers te vergroten. Hoe zou je dat trouwens moeten meten ?

Nog andere zaken die we moeten meewegen ?

JA is het volmondige antwoord van mijn gesprekspartners. Er zijn zeker nog meer dingen die we bij de beoordeling van de wijkteams moeten meewegen. De gespreksgroep noemt er een paar:

• Als wijkteams niet uit eigen medewerkers van gemeenten bestaan, krijg je ‘last en ruggespraak’ met de eigenlijke werkgever en zijn de wijkteams dus niet onafhankelijk.
• In dergelijke gevallen moet je weer apart dure onafhankelijke cliënt ondersteuning organiseren, dat is zonde van het geld.
• Wat ook een weeffout is in de wijkteams: het feit dat daar professionals in zitten met een dubbele pet op. Enerzijds worden zij geacht zelf trajecten op te pakken en aan de andere kant moeten zij beoordelen hoe zo’n traject eruit moet komen te zien. Dat is natuurlijk niet zuiver. Een striktere functiescheiding zou hier aan de orde moeten zijn.
• Medewerkers van wijkteams worden mede ingezet als politieagent of boekhouder van ‘het systeem’. Zij worden in veel gevallen geacht de kosten te drukken. Dat staat een zuivere afweging over de noodzaak en vorm van ondersteuning in de weg.
• Er wordt vanwege gebrek aan kennis en ervaring in het sociale domein veel overhead georganiseerd op de stadhuizen en in de wijkteams. En er worden veel adviseurs ingehuurd. Dat kost veel geld dat vervolgens niet beschikbaar is voor de zorg.
• Als je de wijkteams ook een flink deel van de zorguitvoering laat doen, is dat een vorm van inbesteden van activiteiten die ook prima door de markt kunnen worden uitgevoerd (in gezonde concurrentie bovendien). En dat in een tijd dat er juist veel wordt uitbesteed en dat scheiden van beleid en uitvoering zo belangrijk wordt gevonden.
• De rol van gemeenten nieuwe stijl zou moeten zijn om maatschappelijke processen te faciliteren, niet om die zelf over te nemen cq actief aan te gaan sturen. Klik hier voor een praatje van Jacques Wallage hierover. In het sociale domein doen veel gemeenten uit onzekerheid of onbekendheid precies het omgekeerde.
• De veronderstelling dat gemeenten de zorg beter kunnen organiseren vinden mijn gesprekspartners zelfgenoegzaam, en schromelijke onderschatting van de complexe werkelijkheid en bovendien niet gestoeld op enig bewijs.

“De wijkteams zitten fundamenteel slecht in elkaar. Beetje repareren hier en verder ontwikkelen daar gaat niet helpen. We zullen meer ten principale naar dit onderdeel van ‘het systeem’ moeten kijken”

Wat zijn mogelijke alternatieven voor de wijkteams ?

Het is verleidelijk om hier impulsief op te antwoorden: geen wijkteams. Maar dat is iets te makkelijk. En mogelijk ook iets te snel na slechts 2,5 jaar decentralisaties. Hoewel ? Kijk naar de CJG’s: die hebben ook niet opgeleverd wat men ervan verwachtte. En directe parallel met de wijkteams kan niet worden ontkend.

Kernvraag is en moet blijven: wie moet de taken -die alleen door gemeenten kunnen worden uitgevoerd- oppakken ? Om die vraag te kunnen beantwoorden, zijn mijn gesprekspartners eerst gaan kijken naar wat typische publieke taken in het sociale domein zijn. Zij kwamen uit op het volgende rijtje:

• Regelgeving / monitoren van goede werking van de markt van vraag en aanbod (functie van marktmeester)
• Inkopen van zorg danwel zorgen dat burgers dat zelf kunnen doen
• Monitoren kwaliteit (eigen medewerkers en aanbieders)
• Bewaken gemeentelijk budget

De rest kan -in de beleving van de gespreksgroep- beter aan ‘de markt’ worden overgelaten.

Volgende gesprek gaan zij deze punten uitdiepen

De drie gemeenten hebben een vervolggesprek gepland om te kijken hoe de publieke taken die hiervoor worden genoemd in hun gemeenten -als er geen wijkteams meer zouden zijn- het beste kunnen worden uitgevoerd. Ook willen mijn gesprekspartners kijken hoe de inkoop en uitvoering van zorgtrajecten zich hier het beste toe verhoudt. Als inspiratiebron voor dit 2de gesprek gaat men het systeem in de Nordics bestuderen: klik hier. Alle worstelingen waarmee we thans in Nederland worden geconfronteerd zijn daar ook aan de orde geweest. Men loopt daar ver op ons voor. De blog waarnaar ik verwijs heeft tot de nodige ophelderingsvragen opgeleverd: klik hierop als u daar ook in geïnteresseerd bent.

Er volgt dus nog een verslag zodra de 2de ontmoeting van deze 3 gemeenten heeft plaatsgevonden ! Die zal ook op LinkedIn worden geplaatst. De datum voor dit 2de overleg moet nog worden gepland.

Lees hier meer van Paul Hulst